Serbest gazetecilik nedir, nasıl yapılır, sürdürebilir mi, avantajları ve dezavantajları neler? Gazeteciler Medya Koridoru'na anlattı.
Emrah Bakır / Serbest Gazeteci
Serbest gazetecilik, günümüz medya peyzajında önemli bir yer tutuyor. Araştırma, gözlem ve esneklik üzerine kurulu olan bu meslek, yeni teknolojilerin etkisiyle sürekli değişiyor. Serbest gazeteciler, haberlerini genellikle kendi başlarına üretirken, bu özgürlük ve esneklik beraberinde çeşitli zorlukları da getiriyor. Özellikle haber kaynaklarının dönüş yapmaması, basın kartı eksikliği gibi sorunlarla karşılaşan gazeteciler, çoğu zaman yalnız başlarına çözüm aramak zorunda kalıyorlar. Ancak, meslektaşlar arasında dayanışma ve iş birliği önemli bir role sahip. Bu dayanışma sayesinde, gazeteciler sorunlarını birlikte çözme ve deneyimlerini paylaşma imkanı buluyorlar.
Ayrıca, son dönemde giderek popüler hale gelen "Ofissiz Gazetecilik" serbest gazeteciliğin önemli bir parçasını oluşturuyor. Geleneksel ofislerin yerini, evdenveya herhangi bir yerden çalışabilme imkanı alıyor. Bu durum, gazetecilere daha fazla esneklik sağlarken, aynı zamanda işlerini her an her yerden yapabilmelerini mümkün kılıyor. Bir bilgisayar ve telefonla çalışabilen gazeteciler, saha çalışmalarını da kolaylıkla gerçekleştirebiliyorlar. Serbest olarak çalışsan meslektaşlarımızla gazeteciliği ve çalışma koşullarını konuştuk.
*Muhittin Botan
‘’Serbest gazetecilik sürdürülebilir değil’’
Serbest gazeteciliğin zamanla süründürülebilir olmadığını ve serbest olarak basın çalışanlarının bir süre sonra mesleği bıraktığını söyleyen gazeteci Muhittin ‘’Botan,Serbest gazeteciler, yoğun bir arayış içerisinde olduğundan, gazetecilikteki son gelişmeleri takip etme ve bu alandaki değişikliklere adapte olmak konusunda da fena sayılmazlar. Serbest gazetecilik, sürdürülebilir değil. İnsanlar imkânsızlıklardan dolayı belli bir süre devam ettirmeye çalışsalar da bir süre sonra bundan vazgeçmektedir. Bir kurumda iş bulanlar dışında geride kalanlar önemli oranda gazetecilikten kopmaktalar. Nitekim oldukça yetkin olmalarına rağmen gazetecilikten kopan azımsanmayacak bir gazeteci kitlesi var’’ dedi.
‘’Serbest gazetecilerin telif dışında bir geliri yok’’
Serbest gazetecilerin bir haberi yaparken detaylı bir araştırma ve isabetli bir konuyu inceledikten sonra haber merkezine yollamasının daha doğru olacağını söyleyen Botan,‘’Çoğu serbest gazetecinin telif haberciliği dışında bir geliri olmadığından, önereceği haber konusunun kesin olarak kabul edilebilecek isabetli bir konu olması gerekiyor. Bunun için haberi önermeden önce ayrıntılı olarak araştırır, gerekli görüşmelerini yapar. Yani konuya hakim olabilmesi için aslında her yönüyle araştırmalarını yapar ve çoğu kişi de önceden haberini hazırlar ve öyle haber önerisin yapar. Bundan dolayı haberin geçmesi için imkanlar çerçevesinde gerekli tüm önlemleri alır. Fakat buna rağmen kimi zaman haberi geçmez ve yaptığı haberi, boşa gitmemesi için ücretsiz olarak bir basın kuruluşuna göndermek durumunda kalır. Zorluğun birinci aşaması belirlenen kriterler çerçevesinde haber konusu bulmak ise ikinci zorluğu ise haberi kabul ettirmektir’’ diye konuştu.
*Songül Karadeniz
‘’Gazeteci gözlem ve araştırma yapmalı’’
Gazeteci Songül Karadeniz, serbest çalışan gazetecilerin bir haberi yaparken gözlem ve araştırmalarını her an her yerde yapması gerektiğini ve konuyla ilgili meslektaşlarıyla danışmanın önemini vurguladı. Karadeniz,‘’Serbest gazetecilikte ilk olarak önemli olan araştırma ve gözlem yapmaktır. Gazetecinin çevresindeki sorunları gözlemleyerek bunları daha sonra araştırarak haber konusunu bulması gerekir. Gözlemci bir bakış açısıyla günlük hayatını şekillendirmesi önemlidir, çünkü gazeteci her an haber bulabilmelidir ve çevresindeki sorunları haberleştirebilmelidir. Karşılaşılan zorluklarla başa çıkmak gerektiğinde, örneğin haber konusu bulma veya bir haber yaparken hukuksal açıdan zorluklarla karşılaşma gibi durumlarda, meslektaşlarına veya konudaki uzmanlara danışılır. Biz serbest gazeteciler olarak birbirimize sık sık danışırız ve iletişimde oluruz’’ diye konuştu.
‘’Her yer ofisimizdir’’
Serbest çalışan gazetecilerin kendilerini sürekli geliştirmesi, mesleklerinde ve kazançlarında karşılığını bulmalarının önemli olduğuna ve ofissiz olarak adlandırılan serbest gazetecilik için her yerin potansiyel bir ofis olduğunu ifade eden Karadeniz, ‘’Ayrıca, serbest çalışan gazeteciler sürekli değişimlere ve eğitimlere hakim olmak zorundadır çünkü kendilerini ne kadar çok geliştirirlerse ve ne kadar çok yönlü hale gelirlerse, o kadar çok kendi geçimlerini sağlayabilirler ve emeklerinin karşılığını alabilirler. Tüm bu değişikliklere adapte olabilmek için gazetecinin açık ve çok yönlü olması önemlidir çünkü kendimizi her yönden geliştirmemiz, daha tercih edilebilir bir gazeteci olmamızı sağlar. Ofissiz olarak çalışsak da, aslında her yer bizim ofisimizdir. Ben evde, şehir dışında, kafede veya seyahatteyken de mesleğimi sürdürebiliyorum. Bizim için ofis aslında bir bilgisayar ve telefondan ibarettir. Daha fazlasına çoğu zaman ihtiyaç bile olmaz. Gazeteci, kendini ne kadar fazla geliştirir ve araştırma yaparsa, o kadar çok imkana ulaşabilir artık. Ancak her zaman öncelik, nitelikli haberler ortaya çıkarmaktır, çok kazanmak değil" dedi.
*Ebru Apalak
‘’Gazetecilikte zorluklar çok boyutlu’’
Gazetecilik mesleğini yapmak zaten zorluklarla dolu bir süreçken, serbest olarak çalışmanın da kendi zorlukları vardır. Serbest gazeteciler, yaşadıkları sorunları meslektaşlarına danışarak veya sektörde deneyimli kişilerden destek alarak aşmaya çalıştıklarını belirten Ebru Apalak, ‘’Gazetecilik yaptığım sürece zorluklarla başa çıkmak çoğu zaman çok zor. Çünkü zorluklar çok boyutlu. Serbest gazetecilik yaparken yaptığım ve yapacağım haberle ilgili bir zorlukla karşılaştığımda önceliğim haberin yayınlanacağı mecranın editörüne danışmak oluyor. Bazen editörün dışında güvendiğim, beni tanıyan deneyimli gazetecilere de danışıyorum. Danıştığım çok sevdiğim, kendime örnek aldığım gazeteciler var. Bugüne kadar hep yardımcı oldular, yardımcı olamadıkları durumlarda da yol gösteriyorlar. Gazeteciler dışında da iyi medya okuryazarı olan, sektörü bilen kişilerden fikir alıyorum’’ diye konuştu.
‘’Serbest gazeteciler daha nitelikli haberler yapıyor’’
Gazetecilerin yeni medya teknolojileri karşısında yaşadığı sorunlar zamanla gazetecilik mesleğini tartışmalı alanlara yer açarken, serbest gazetecilerin de bu durum karşısında değişime ve dönüşüme uğradığını belirten Apalak, ‘’Türkiye’deki serbest gazeteciliğin YouTube ve podcast yayıncılığına doğru evrilmeye başladığını gözlemliyorum. Birçok serbest gazeteci kendi mecrasını kuruyor ya da kurmak için çaba sarf ediyor. Eskiden var olan ancak varlığını koruyamayan ana akım / merkez medyada çalışan pek çok deneyimli gazeteci de YouTube üzerinden habercilik veya programcılık yapma yoluna gidiyor. Serbest gazeteciliği, özellikle bir kurum bünyesinde çalışan gazetecilerin bilmediklerini, bilenlerin ise azımsadıklarını gözlemliyorum. Ancak şu anda işsizlik yüzünden serbest gazetecilik yapanlar da kendi tercihi üzerine çalıştığı kurumdan ayrılıp serbest gazeteciliğe yönelen gazeteciler de kadrolu gazetecilerden çok daha nitelikli haberler üretiyor, program ve podcast’ler yapıyor. Bunu göz ardı etmemek gerek. Çünkü gazeteciliğin olmazsa olmazı haber. Serbest gazeteciliğin Türkiye’de zamanla serbest avukatlık gibi bir konuma geleceğini düşünüyorum’’ ifadelerini kullandı.
*Zerrin Sargut
‘’Sarı basın kartı kullananlar gazetecidir anlayışı var’’
Serbest gazetecilerin yaşadığı en önemli sorunlardan biri basın kartı eksikliğidir. Serbest çalışan gazetecilerin uluslararası basın kartı kullanmalarına rağmen haber takip ederken sorunlar yaşadıklarını belirten gazeteci Zerrin Sargut, ‘’Zorluklara elbette başa çıkmak zorunda hissediyorum, zorluğun üzerinden gelebilmek için sabırlı da olmak gerekiyor illa ki, yapacağımıza inandığımız zaman elbette ki yapıyoruz. Bazı durumlarda internet problemi, basın kartının olmayışı vs. Gazetecilik meslek örgütleri tarafından verilen uluslararası basın kartları oluyor. Fakat bazen insanlarla iletişim halindeyken bu kartların önemi yok diyorlar. Aslında onların gözünde gazeteci "sarı basın kartı" kullanan gazetecidir mantığı hakim. Temel sorunların başında bir de haber kaynaklarının dönüş yapmayışı geliyor. Ve hani serbest gazeteci nasıl oluyor diyorlar, insanlara bu durumu anlattığın zaman ya da kaynaklara inanıp inanmama gibi bir ikilem yaşıyorlar’’ şeklinde konuştu.
‘’Meslektaşlarımız mesleğin onuruna sahip çıkmalı’’
Yeni medyanın hızlı bir şekilde ilerlemesiyle birlikte, herkesin gazetecilik mesleğini yapabildiği bu dönemde, mesleğin giderek değersizleştiğini ve gazetecilerin mesleklerine sahip çıkmaları gerektiğini belirten Zerrin Sargut, ‘’Bence sadece serbest gazeteciliğin değil genel olarak gazetecilik eline cep telefonu alan herkesin kendine bir gazeteci sıfatı eklemesiyle mesleğin değersizleştirilmesine ve gazetecilik kimliğine dair saygınlığı azaltıyor. Meslekte işsizlik tavan yapmış durumdayken ve her yer aslında cep telefonu eline alıp kendini gazeteci zanneden insanlarla doluyken mesleğe dair güven ve itibar azalıyor. İletişim fakültelerinde ve çalıştığımız kurumlarda verdiğimiz emekler göz önünde bulundurulduğu zaman her meslektaşımız mesleğin onuruna sahip çıkmalı ve mesleki faaliyetlerini özveriyle sürdürmelidir’’ dedi.
*Nimet Ölmez
‘’Araştırma haberlerime daha çok zaman ayırıyorum’’
Serbest çalışmanın avantajlarının olumlu bir yanı da araştırma haber yapmak istediğinde daha çok zamanın olduğunu ve kurumsal çalışıldığı zaman birçok haberi takip ederken özel haberlere zaman ayıramadığını dile getiren gazeteci Nimet Ölmez,‘’Serbest çalışmanın güzel bir yanı daha var, araştırma haberlerine daha çok zaman ayırmak oluyor. Çünkü bir haber ajansında çalıştığım zaman sürekli bir rutini takip etme güncel olayların peşinde sürüklenme halim vardı. Ama şimdi öyle değil saha soğuk, zamana yayabileceğim haberler yapabilirim. Bir zorlukla karşılaştığımda önce kendim baş etmeye çalışıyorum, olmuyorsa yine bir gazeteci arkadaşımdan destek alırım. Haber göndereceğim kurumlarla iletişimim genellikle mail yoluyla oluyor. Böyle olunca bazen süreç ağır aksak işleyebiliyor. Bir bilgi teyidi veya haberin yayınlanması için günlerce beklediğimiz oluyor. Tüm hayatı haber olan bizler için serbest gazetecilerle çalışan kurumların mesajlarımıza daha hızlı dönüş yapmaları, telif ücretlerimizi yine zamanında yatırmaları da bizim bu alana alışma sürecimize katkı sunacağını düşünüyorum ‘’ diye konuştu.
‘’Benim ofisim, telefonum ve bilgisayarım’’
Serbest çalışmanın ve aynı zamanda teknolojinin getirdiği yenilikler gazetecilerde bir mekana bağlı kalmanın zorunluluğunu ortadan kaldırıldığını söyleyen Ölmez, “Ofissiz gazeteci” kavramına katılıyorum. Benim ofisim, telefonum ve bilgisayarım. Onlardan biri yanımdaysa her yerde haber geçebilirim. Gazetecilik diğer bir sürü meslekte yaşanan değişimler payına düşen değişimleri yaşıyor. Hem pandemi döneminde yaşanan değişimler hem de insanların internet ortamında tıpkı ofiste çalışıyor gibi çalışması gazeteciliğe olan bakış açısını değiştirdi. Yine sürekli bir şeyleri takip ediyoruz, yine haber yapıyoruz ama bunu yaparken sosyal medyanın gücünden faydalanarak bazen oturduğumuz yerden haber yapabiliyoruz’’ ifadelerini kullandı.
