Prof. Dr. Buket Aksu
Altınbaş Üniversitesi Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı -Eczacılık Fakültesi Dekan Yardımcısı
“Yaşamak için bir ‘neden’i olan, nerdeyse her ‘nasıl’ın üstesinden gelebilir” der ünlü filozof Nietzsche. Oysa hepimizin bildiği gibi hayat türlü zorluk barındırır ve bunları çözmeye çalışırken harcadığımız süre bize hayatın büyük bir kısmını kaplıyormuş gibi görünür. ‘Ne’ yaptığımız ve ‘nasıl’ yaptığımız, çocukluktan iş hayatına kadar sorgulanır. Cevaplarımızın niteliği kariyerimizin, ilişkilerimizin, seçeneklerimizin, kısacası hayatımızın gidişatını belirler. Ne ve nasıl sorularına cevap arayarak geçirdiğimiz bir hayatta hayırlı evlat, başarılı öğrenci, örnek çalışan olmak kolaydır. Ancak kazandığımız bütün bu niteliklerle mutlu ve tatmin olmak için ‘neden’ sorusunun cevabına kafa yormamız; hayatımızı nasıl geçirmek istediğimize dair bir anlam veya bir sebep bulmuş olmamız gerekir.1
Aslında hayatımızın ilk yılları her konuda olduğu gibi, neden’imize ulaşma anlamında da belirleyicidir. Eğitime adım attığımız andan itibaren sorularımız da çeşitlenir ve kişisel gelişimimiz hız kazanır. Aynı anda çok fazla insana, düşünceye, bilgiye ve olaya maruz kalırız. Çoğumuz 20 yaş civarında belirli bir neden’e sahip olmaya başlarız. Bu ‘neden’ değişmez ama zaman içinde, yaşam şartlarımıza bağlı olarak, genellikle ne’lerimiz ve nasıl’larımız değişir. Çok sevdiğimiz bir aile bireyini kaybederiz, çok üzücü bir ayrılık yaşarız, ülke değiştirmek zorunda kalırız vs. Bu gibi durumlar kim olduğumuzu elbette etkiler ve belli bir ölçüde değiştirir. Ama özümüze dokunmaz. Nasıl büyütüldüğümüz, hangi mesajlardan ne gibi sonuçlar çıkardığımız gerçeğini değiştirmez.
Hepimize zaman zaman pek büyük ve önemli görünmeyen ama yerine getirirken bizi çok memnun eden görevler verilmiştir. Bugüne kadarki hayatınızı şöyle bir düşünün ve size çok anlamlı gelmiş olan bir görevi hatırlamaya çalışın. Hatta yanınızda başkaları varsa onlara da sorun bu soruyu. İşiteceğiniz cevapların muhakkak ortak bir noktası olacaktır. Çünkü bize anlamlı gelen işlerin bazı ortak özellikleri vardır. Başarılı olduğumuz duygusunu hissedebildiğimiz, sorumluluk aldığımız işlerdir bunlar. Başarılı olduğumuzu hissetmemizin sebebi, bir fark yaratmış olmaktır. İletişimde olduğumuz insanların hayatında bir şeylerin değişmesine aracılık etmek, yeni insanlarla bağ kurmak, iletişime geçmek, yardım ettiğimizi görmek, gönlümüzü açmak, katkılarımızı ortaya koymak ve daha iyi bir sonuç yaratma arzumuz, bu deneyimleri özel ve unutulmaz kılar. Öte yandan, anlamı kaybettiğimiz veya hiç bulamadığımız durumlarda ortaya çıkan şey sadece sonuç odaklı olmaktır. Eğer tek odağımız sonuç ise, hayatımız rakamlar, ölçümler, analizler, kar-zarar hesapları ile geçer.
Elbette rakamlar önemlidir. Ama hiçbir insan sadece rakamlara heyecan duyamaz, sadece kar etme dürtüsüyle tek başına anlam bulamaz ve motive olamaz. Kazanç ne kadar yüksek olursa olsun, tek başına kişinin hayatına bir anlam vermeye yetmeyecektir. Uzun vadede, alınacaklar sıraya konur ve alınır, paralar harcanır, tatillere gidilir, araba alınır, ev alınır, yeni giysiler, aksesuarlar alınır, hep daha çok harcanır ve yüksek kazancın o ilk heyecanı çok geçmeden söner.
Hedefimize ulaştığımızda ise, kendimize yeni ve hatta her seferinde daha da büyük hedefler oluştururuz Ve hayatımız anlamlı şekilde bu şekilde akıp gider. Hep yeni hedefler vardır. Kendimizi, onları tutturmak üzere doğru hareketleri yapmaya programlarız.
Kendi yaşanmışlıklarımdan gençlere örnekleri anlatırken, her koyduğum büyük hedefimi gerçekleştirdiğimde, bunun getirdiği sonsuz gurur ve mutluluğun hayatımı nasıl güzelleştirdiğnden bahsederim
İlaç Sanayii’nde hedef olarak Pazarlama Bölümü’nde yükselebilmeyi koyduğumda ne kadar zorlanacağımı düşünmemiştim ama sonuçta İlaç Sanayii’nde ilk kadın Pazarlama Müdürü/Koordinatörü olduğumda bütün sıkıntılara değdiğinin bilincindeydim. Belki de bu yaşanmışlığın gücüyle kırk yaşında ALES Sınavını geçip, İngiltere-İzmir ortak programında doktoramı yaparak başladığım Üniversite’ye geri dönüş hedefime ulaşabildim.
Karar verme mekanizmaları belirli bir şekilde işler: Beynimizin dış katmanı ’Ne?’ sorusuna odaklanan katmandır (neokorteks). Dilden, konuşmadan, rasyonel ve analitik düşünceden sorumlu olan kısım budur. Bize bir şeyin özelliklerini, işleyişini, faydalarını anlamada yardımcı olur.
Beynin iç kısmındaki diğer iki bölümü ise limbik beyin katmanına denk düşer. Neden’i ve nasıl’ı düşündüğümüz, karar verdiğimiz, hareketlerimizden sorumlu olan kısımdır. Aynı kısımlar güven veya bağlılık gibi duygularımızdan da sorumludur. Ancak neokorteksin aksine bu kısımların dille doğrudan bir bağı, konuşma kapasitesiyle ilişiği yoktur. Burası bize ‘içime doğuyor’, ‘içimden bir ses şöyle söylüyor’ dedirten kısımdır. Elbette içimizde konuşan başka bir ses yoktur. Ama bazen bir karar verdiğimizde dile dökmesi, açıklaması çok zor gibi görünen bir içgüdü, bir his oluşur. İşte tam o noktada beynimizde bir tür kuvvetler ayrılığı gerçekleşir. Rasyonalize edemediğimiz bir seçim yaptığımız için kendimizden emin olamaz, başkalarına da rasyonel bir şekilde açıklayamayız.
Oysa bu hislerimize karşılık gelen kelimeleri seçebilmek hayati önem taşır. İçteki sese dışarda bir karşılık bulmayı, onu başkalarının anlayacağı şekilde dile dökmeyi başaran kişiler ve kurumlar, hem kendi hayatlarında hem de işlerinde çok daha ileri gider. Üstelik elde ettikleri başarılardan gerçek bir tatmin hissi ve anlam çıkarırlar. Ne ve nasıl’a odaklı bir dünyada neden’ini bulanlar, asla kaybetmeyecekleri bir referans noktası da bulmuş olur.
Bu gerçeği genellikle göz ardı ederiz, ama aslında hepimiz sınırlı bir süre için hayattayız. İnsan ömrü bitimlidir. Üstelik ne zaman ve ne şekilde biteceğini de bilemeyiz. Hayatımızın devam ettiği sınırlı süre içinde çeşitli şeyler yaparız. Bunların bir kısmı önemsizdir, bir kısmı ise önemlidir, hayatımıza anlam ve mutluluk katar. Hayatımızın neden’ini bulmaktan kasıt, ille de büyük ve ilahi bir amaca ulaşmak değil, sınırlı zamanımızı nasıl bizim için önemli şeyler yaparak geçireceğimize kafa yormaktır. Değerlerimizi keşfetmek ve hayatımıza yön vermek için onları kullanmaktır.4
Neden’ini bulmak yıllarca sürecek bir arayış olmak zorunda değildir. Ama birkaç saatte kendi kendinize keşfedeceğiniz kadar basit de değildir. Yine de işinizi kolaylaştıracak birkaç yöntemi uygulamaya koyarak epeyce ilerleme kaydedebilirsiniz. Yeter ki rahatsız edilmeyeceğiniz bir zaman diliminde, sakin bir köşeye çekilin; defterinizi ve kaleminizi de hazır edin.
Farklı yaşlardaki halinizi düşünün ve çocukluktan itibaren büyük keyif aldığınız etkinlikleri listeleyin. Bu listedeki maddelerin ortak bir noktası olup olmadığına dikkat edin. Belki hepsi tek başına veya hepsi topluluk içinde olduğunuz aktiviteler. Belki üretmek ve yaratıcılık, belki de eğlendirmek veya sorun çözmek ön planda.
Sizin için unutulmaz kategorisine düşen anıları hatırlayın ve defterinize not alın. Sizde büyük iz bırakan olayları ve insanları, değişimleri, mutlulukları ve hayal kırıklıklarını yazın.
Yemek yemeği, su içmeyi, hatta tuvalete gitmeyi bile unuttuğunuz anları düşünün. Ne türden etkinlikler size zamanı unutturuyor ve kendinizi tamamen akışta hissediyorsunuz? Listenizi yapın ve ortak temaları görmeye çalışın.
Hayat pek çok farklı türde aksilik sunar. Peki siz hangi tür sıkıntılara katlanmaya razısınız? Çok çalışmaya mı, düzensiz iş akışıyla baş etmeye mi, sorun çıkaran insanları tatlılıkla idare etmeye mi, üst üste başarısız olduğunuz halde vazgeçmemeye mi? Bu özelliğinizin sizi diğerlerinden ayıran süper gücünüz olduğunu daima hatırlayın.
Bir yıl sonra öleceğinizi bilseniz ne şekilde hatırlanmak isterdiniz? Bu soruya cevap vermek için hayatınızı kimlerle, ağırlıklı olarak hangi duygu, düşünce ve inançlarla geçirdiğinize daha yakından bakmak gerekir. Ardınızdan neler söylenmesini istediğinizi detaylıca düşünmek, bu sözleri gerçek kılmak için gereken aksiyonları somutlaştırmak için idealdir.
Neden’iniz dünyayı nasıl bir yer haline getirmek istediğiniz, hayaliniz, en büyük hedefinizdir. Kendinizi ortaya koymak istediğiniz doğal yaşam tarzınızdır. İşte ben 40 yaşına geldiğimde yaşamdaki ana misyonumun “öğrenmek ve öğretmek” olduğunu, yani yaşamımın nedenini bulduğum için, çoğu insanın “yapamazsın” dediği zorlukları aşarak, değerlerimi keşfettim ve hayatıma yön vermek için onları kullandım.
Yaşam nedenlerinize ulaşabilmeniz dileklerimle…
1. Sinek, S. Find Your Why. Portfolio, 2017
2. Sagiv, L., & Schwartz, S. H. (2000). Value priorities and subjective well-being: direct relations and congruity effects. European Journal of Social Psychology, 30(2), 177–198
3. Wrzesniewski, A., McCauley, C., Rozin, P., & Schwartz, B. (1997). Jobs, careers, and callings: People’s relations to their work. Journal of Research in Personality, 31(1), 21–33
4. Warrell, Margie. Do You Know Your "Why?" 4 Questions To Find Your Purpose. 30 Ekim 2013. Forbes Online
